Proteklih godina, naročito tokom jeseni i zime 2002/2003. godine, došlo je širom Evrope do neuobičajeno velikih gubitaka pčelinjih društava. Ovo se posebno odnosi na Nemačku gde su te godine gubici, na osnovu pouzdanih podataka, iznosili preko 30%.
Nakon svih analiza koje su vršili nemački pčelarski instituti nije se došlo do nekog određenog zaključka o glavnom uzroku masovnih uginuća.
Ovakva situacija u pčelarstvu naišla je na enorman eho u štampi i na televiziji. Takav stav se odrazio na odnos prema pčelarskoj problematici ne samo kod pčelara, već i kod širih slojeva stanovništva.
Opšte je poznato da je potrošnja pčelinjih proizvoda, a posebno meda, najveća baš u Nemačkoj i zbog toga su relevantni faktori postali mnogo zainteresovaniji nego ranije da se dođe do pouzdanog odgovora na pitanje zašto je poslednjih godina postalo sve teže održati pčelinja društva tokom jeseni i zime?
Kao mogući uzroci gubitaka navođeni su ne samo varoa, bakterijske i virusne pčelinje bolesti, ishrana zajednica i klima, već i direktan i indirektan uticaj sredstava za zaštitu bilja. U središtu osumnjičenih našli su se preparati za tretiranje semena na bazi imidakloprida, kao što je GauchoR (detaljnu studiju o ovim optužbama možete pročitati u Pčelaru za novembar 2004. od 486. do 489. strane, a jedan specifičan pogled objavljen je i u avgustovskom Pčelaru za 2005. godinu na 350. i 351. strani). Ova kritika dovela je do povlačenja ovog preparata iz prometa u Francuskoj (a u maju 2008. i u Nemačkoj i Sloveniji).
Kao rezultat angažovanja državnih institucija, instituta, industrije i pčelarskih organizacija, došlo je do zajedničke odluke da se formira fond sredstava za praćenje i detaljno izučavanje gubitaka tokom perioda od pet godina.
Na bazi ranije ideje koju je dao nemački pčelarski savez, ovo izučavanje bi obuhvatilo dva osnovna pitanja na koja treba dati odgovore:
1) Ustanoviti tačno koliki su gubici i oštećenja pčelinjih društava i da li postoje regionalne razlike?
2) Šta su uzroci takvih gubitaka?
Svi učesnici su izrazili spremnost da učestvuju ili pomognu u realizaciji projekta. Od svih pitanja najteži problem se odnosio na finansiranje, jer je već bilo prihvaćeno da se istraživanje sprovodi kod 150 pčelara na 1 500 pčelinjih društava, uz troškove od 450 000 evra na godišnjem nivou. Na kraju se ipak došlo do rešenja da pored državnih ustanova, industrija za zaštitu bilja i pčelarskih organizacija, i pčelarski instituti deo svojih redovnih sredstava angažuju u tu svrhu, iako u ovo istraživanje neće biti uključeni njihovi pčelinjaci.
Da bi se osiguralo racionalno trošenje finansijskih sredstava i apsolutna javnost, zahteva se od izvršioca projekta, a to su pčelarski instituti, da sva saznanja i podaci o izvršenju projekta u svakom momentu budu svima dostupni i obavezno publikovani, a da se industrija za zaštitu bilja odrekne svih ekskluzivnih prava koja se odnose na njihove preparate.
Kao što je već napomenuto, praćenje gubitaka kod 150 pčelara (svako sa po 10 društava) obuhvatiće period od 5 godina. Istraživanje je podeljeno na pet oblasti:
1) Podaci o lokaciji pčelinjaka: klimatski uslovi, nadmorska visina, glavne paše (uključena analiza polena u medu, a posebno polena koji potiče od poljoprivrednih kultura);
2) Podaci o pčelinjaku i načinu pčelarenja: tip košnice, seobe na paše, osobitosti tehnike pčelarenja, uključujući suzbijanje varoe;
3) Podaci o pčelinjim društvima: zimski gubici, jačina društava, obrazovanje nukleusa, prinos u medu, rojivost;
4) Podaci o reziduama: uzorkovanje meda i polena za analizu rezidua preparata za tretiranje semena, kao i analizu na rezidue insekticida. Uzorci moraju biti podeljeni da bi se omogućila kasnija superanaliza;
5) Istraživanje bolesti pčela i pčelinjeg legla: intenzitet zaraženosti varoom u kasno leto, nozemoza, akaroza, truleži legla, što šire istraživanje virusa koji se dovode ili ne dovode u vezu sa varoom.
Dogovoreno je i da se u posebno alarmantnim slučajevima uključe i pčelari koji nisu obuhvaćeni projektom. To se odnosi u prvom redu na bolesti i sredstva za zaštitu bilja i semena. Istraživači će usko sarađivati sa projektima manjeg obima sa istom problematikom u Francuskoj, Holandiji i Švajcarskoj.
Već na početku se pokazalo da obim ovog istraživanja prevazilazi sve predstave u vezi sa ovim problemom. Ali, ovo je jedinstvena prilika da se pčelari, pčelarska nauka, pčelarski savezi (uključujući i Savez seljaka), industrija zaštite bilja i politički organi angažuju zajedno na traženju rešenja velikog pčelarskog problema.
Za ovaj zajednički projekat, 25. februar 2005. je izuzetno važan datum. Tog dana su u Bonu učesnici potpisali ovaj projekat, koji se po svom obimu može nazvati i evropskim. Nikada do sada se nešto slično nije događalo. Da li ćemo na kraju doći do pouzdanih podataka? Da li će iz toga proizići rešenja za pčelarske probleme? Sva pitanja i enormne dimenzije projekta izazivaju osećanje „čira u stomaku“. Na svim učesnicima projekta leži posebna odgovornost prema pčelarima i pčelama u Nemačkoj.
Iz ovog slobodnog prikaza članka objavljenog u nemačkom časopisu Die Biene za jun 2005. godine, naši pčelari i ostali društveni i državni faktori mogli bi da sagledaju složenost jesenjih i zimskih gubitaka pčelinjih društava, koji se i kod nas u manjoj ili većoj meri događaju svake godine. Prema tome, ovo istraživanje i eventualna saznanja do kojih će se doći, imaće značaja i za naše pčelarstvo, jer o ovako široko organizovanom i finansiranom istraživanju u pčelarstvu možemo samo da sanjamo, jer niti imamo za tako nešto organizacionih sposobnosti, niti novca, a niti osposobljenih stručnih ljudi, pa nam jedino ostaje da pratimo ono što drugi ozbiljno rade i bar nešto od toga na vreme saznamo i primenimo.
Na Kongresu Apimondije u Irskoj, projekat praćenja uzroka gubitaka pčelinjih društava je pčelarima detaljno prezentovao dr Werner von der Ohe iz Instituta za pčelarstvo u Celle-u. Prvo nas je podsetio istorije zimskih gubitaka u Nemačkoj, kojom se još 1985. pozabavio Gnädinger. Tokom zime 1945/1946. došlo je do gubitaka od 31% (uzroci: nedostatak hrane, suviše medljikovca, proliv), 1962/1963. od 27%, čak i do 100% na nekim lokacijama (uzroci: duga zima bez pročisnih letova. nedostatak hrane, suviše medljikovca), 1972/1973. od od 30%, čak i do 90% na nekim lokacijama (uzroci: nozemoza), 1974/1975. bez jasnih podataka o razmerama gubitaka (uzroci: nozemoza, loša klima tokom 1974. godine, nedostatak polena), 1984/1985. od 30% (uzroci: kasna paša medljikovca 1984. godine, nedostatak polena, nozemoza) i 1995/1996. od 30% do 40% (uzroci: kasna paša medljikovca u 1995. godini, varoa, duga zima bez pročisnih letova). Poslednja uginuća ostaju nejasna, i zato je i ustrojen projekat monitoringa. Najnoviji podaci govore da zimski gubici tokom zime 2002/2003. iznose čak 28,9% (interesantno je da su iste zime i u kanadskoj provinciji Kvebek zabeleženi veliki gubici, čak 50%, a u novembarskom broju Pčelara za 2005. godinu objavljena je tabela gubitaka u SAD-u tokom zime 2004/2005, sa rasponom od 16% do 49%, sa prosekom od čak 31,1%, a najinteresantnije je svakako da je najveći gubitak od 49% zabeležen baš u jednoj od najrazvijenijih pčelarskih država SAD-a, u Floridi). Iako su svi mogući faktori uzeti u obzir ispostavilo se da pravog odgovora nema, ali je zaključeno da se uzroci gubitaka ipak mogu predstaviti simpatičnom formulom: Xn+varoa, gde je X svakako nepoznata koja predstavlja više stresnih faktora čija je kombinacija bila fatalna.
Redovno uzimanje uzoraka podrazumeva ispitivanje varoa na prisustvo virusa, meda na prisustvo ostataka pesticida i spora američke truleži, pčela na prisustvo nozemoze, akaroze i virusa, polen na prisustvo ostataka pesticida i tako dalje. Nadaju se da će istraživanje dati rezultate. Nadamo se i mi.
Dr med. Rodoljub Živadinović
Šalje se...