SPOS
Savez pčelarskih organizacija Srbije

Naši daleki preci, stari Sloveni, med su koristili ne samo kao hranu već i kao sirovinu za dobijanje omiljenog pića medovine. Došavši u nove predele Srbi ne samo da zadržavaju poneto pčelarsko znanje nego ga još više razvijaju. Najznačajniji razvoj pčelarstva u Srbiji počinje prelaskom Srba u hrišćanstvo. Zbog izrazite potrebe za voskom usledilo je podizanje mnogobrojnih pčelinjaka po crkvenim i manastirskim imanjima, pod rukovodstvom sveštenih lica i kaluđera. Manastiri su u srednjovekovnoj Srbiji bili rasadnici pčelarstva, a Srpska pravoslavna crkva bila je njegova zaštitnica.
Iz istorijskih spomenika koji nam stoje na raspolaganju, vidi se da su i sva vlastela i svi vladaoci naše srednjovkovne države imali svoje velike pčelinjake i da su im, podižući razne zadužbine, poklanjali im osimnekretnina još i pčelinjake sa pčelarima.
Prvi pisani dokument kod Srba gde se pominje pčelarstvo jeste „Hilandarska povelja Simeona Nemanje“ iz 1198. godine, kojom je, osim ostalog, manastiru darovao i četiri pčelinjaka i sa svakim pčelinjakom po dva pčelara. Slično su postupali i kasniji vladari: kralj Milutin, kralj Stevan Dečanski, car Dušan i despot Stevan Lazarević. Najveći od manastirskih pčelinjaka bio je onaj na Slatini, koji je osnovao car Dušan prilikom podizanja manastira Svetih Arhangela u Prizrenu.
Med i vosak su od davnina bili predmet trgovine. Trgovina se obavljala na mnogim trgovima kao što su: Brskovo, Novo Brdo, Prizren, Nova Varoš, Rudnik i drugi. U Srbiju su sa Zapada i Istoka najviše uvoženi luksuzni predmeti: tkanine, krzna, skupoceno posuđe, staklarija, so, oružje i čoja, a izvoženi su stoka i stočni proizvodi, vosak, med i drugo.
I pored velikog izvoza meda i voska iz srednjovekovne Srbije, još uvek je ostajala velika količina tih pčelinjih proizvoda za podmirivanje potreba domaćeg stanovništva, što ukazuje na to koliko je pčelarstvo bilo razvijeno u srednjem veku.
Posle propasti srednjovekovnih srpskih država, krajem četrnastog i početkom petnaestog veka, i pada pod Tursku vlast, pčelarstvo je kao i sve druge delatnosti, počelo naglo da opada. Propali su oni veliki pčelinjaci koji su bili svojina vladalaca i vlastele, pa i oni manastirski. Pčelarstvo je izgubilo onaj sjaj koji je imalo u srednjem veku. Nad srpski narod spustila se pomrčina koja je dugo i predugo trajala. Po oslobođenju od Turskog ropstva počela jeobnova privrede pa i pčelarstva u Srbiji. Opet su sveštena i monaška lica bili nosioci razvoja pčelarstva u Srbiji. Napredni pčelari, među kojima najviše sveštenih i monaških lica, uvideli su potrebu za stvaranjem pčelarske organizacije.

Prvi pčelarski zbor u kraljevini Srbiji održan je 7. avgusta 1897. godine, u Jagodini. Sazivači zbora su: Iguman Metodije, starešina manastira Vitovnice, Ljuba Popović, sveštenik, učitelji, trgovci i dr… Prvi zbor je otvorio iguman Metodije.
31. oktobra 1897. godine obrazovano je Srpsko Pčelarsko Društvo, a među članovima upravnog odbora našao se i arhimandrit Ilarion Vesić. Prvi poverenici Srpskog Pčelarskog Društva za okrug valjevski bili su Mihailo Stuparević učitelj u Leliću i Miloš Marković sveštenik u Obrenovcu.
Prvog januara 1898. godine Srpsko Pčelarsko Društvo pokreće časopis “PČELAR“. Među prvim saradnicima i dopisnicima opet se sreće iguman Metodije o kome bi trebalo nešto više reći.
Iguman Metodije je bio starešina manastira Vitovnice u Požarevačkom okrugu. To je nekadašnji sveštenik Života Milovanović u selu Rabrovu, a kasnije i u Valjevu. Kad je 1889. godine polazio za Valjevo on je prodao 40 košnica, a doneo 180 đerzonki, i nastavio racionalno pčelarenje.
U „PČELARU“ za mart 1898. godine iguman Metodije piše: „U Valjevskom okrugu racionalno pčelarenje otpočelo je širiti se tek u 1889. godini, i već je 1894. godine Srpsko Poljoprivredno Društvo priredilo takmičenje među pčelarima okruga valjevskog, od kojih su mnogi dobili nagrade i pohvalnice za valjano pčelarenje i širenje racionalnog pčelarenja u okrugu valjevskom. Na prvom mestu odlikovani su sveštenik Života Milovanović i učitelj ćelijski Mihailo Stuparević.
Da uopšte na širenje racionalnog pčelarstva utiče i cena košnice, najbolje svedoči napredak pčelarstva u gornjem delu valjevskog okruga gde je građa za košnice jevtinija. G. Mijailo Vićentijević paroh petnjački – sada valjevski, izrađivao je sam svoje košnice, koje su ga koštale jedva 2 dinara po komadu. Zato su tamo skoro svi sveštenici i učitelji pčelari“.
Srbi, koji su se pod patrijarhom Arsenijem III Čarnojevićem preselili u krajeve s leve strane Save i Dunava, bili su malo vredniji, imali su bolju organizaciju i napredak u pčelarstvu. U plejadi najumnijih naših pčelara, posebno mesto pripada profesoru Jovanu Živanoviću, kome su srpski pčelari s pravom dali epitet – „otac racionalnog pčelarstva“ a Česi ga nazvali „srpski Đerzon“. Objavio je 14 knjiga i bezbroj članaka sa pčelarskom tematikom u raznim pčelarskim časopisima.
Pravo rešenje i uspeh za širenje racionalnog pčelarstva Živanović je ostvario uspevši da nagovori arhimandrita Ilariona Ruvarca tadašnjeg rektora Karlovačke bogoslovije, da se pri Bogosloviji 1878. godine, uz blagoslov patrijarha Prokopija Ivačkovića, osnuje katedra za pčelarstvo. Dotle je u Evropi slična katedra postojala samo u Nemačkoj.
Prof. Jovan Živanović je pčelarstvo predavao punih 26 godina. Tako dugim i upornim radom stvoren je veliki broj obučenih pčelara sveštenika koji su po celom srpstvu razneli nova pčelarska znanja i savremene metode pčelarenja. Među njima se posebno ističu: prota Ivan Maširević iz Sremskih Karlovaca; prota Đorđe Kolarović, paroh u Velikim Radincima; prota Marko Šaula, arhijerejski namesnik u Rumi; prota Kosta Seperovac, paroh u Zemunu; prota Aleksandar Živanović, katiheta u Osijeku; Vasilije Latinkić, paroh u Jasku; Sima Žigić, paroh u Dubovcu; Milutin Gavrilović, paroh u Somboru; Stevan Knežević; Stojan Savić; Milan Vukosavljević; Jovan Čudomirović; Gligorije Mikić i brojni drugi. Svi sveštenici koji su se isticali kao dobri pčelari bili su istovremeno istaknuti i ugledni pastiri, namesnici, katihete, pisci itd.
Pčelarstvo je u Karlovačkoj bogosloviji predavano sve do 1941. godine. Posle pauze od 60 godina, školske 2000/2001. godine pčelarstvo je odlukom Svetog arhijerejskog sinoda ponovo uvedeno u nastavni plan bogoslovije kao fakultativni predmet i time je nastavljen jedan deo rada i tradicije Stare Karlovačke bogoslovije.<br/>
Takođe treba istaći i zasluge patrijarha Georgija Brankovića, velikog propagatora pčelarstva i zaštitnika tadašnjeg časopisa „SRPSKI PČELAR“ koji je počeo da izlazi 1. oktobra 1896. godine u Sremskim Karlovcima.<br/>
Mitropolit Stevan Stratimirović shvativši veliku vrednost pčele, kako sa crkvenog gledišta tako i sa ekonomskog i moralnog podupirao je pčelarstvo i bio je zaštitnik pčelarstva novoga vremena. On, ne samo da je hvalio sveštenike koji su imali lepe pčelinjake, govoreći: „takvi nam sveštenici trebaju“, nego je postavio temelj književnosti pčelarskoj. Avram Maksimović, paroh somborski, ne bi uspeo da sastavi onakvu prvu knjigu o pčelarstvu 1810. godine da mu nije mitropolit Stratimirović dao različitih pčelarskih knjiga iz svoje biblioteke i da mu nije savetovao da iz svih tih stranih pčelarskih knjiga štoje najbolje izvadi i u jednu celinu sastavi. Tako je 1810. godine u Budimu štampan „Novi pčelar“ odnosno „Pčelar“ Avrama Maksimovića paroha somborskog. Po običaju onoga vremena knjiga je štampana pomoću „prenumeranata“ – pretplatnika, među kojima su bili: mitropolit Stratimirović, Dositej Obradović, Joakim Vujić, Lukijan Mušicki, Avram Mrazović i veliki broj sveštenih i monaških lica. Pisac ovih redova imao je čast i zadovoljstvo da tu knjigu sa slaveno-srpskog prevede na naš današnji govorni jezik i, ako Bog da, taj bi prevod knjige stare skoro 200 godina trebalo da do 2010. godine ugleda svetlost dana.
Kroz svu istoriju, od srednjeg veka pa do naših dana, velike zasluge za razvoj i unapređenje pčelarstva kod Srba zaslužan je veliki broj sveštenih i monaških lica. Imajući za uzor te divne pastire crkve Hristove a istovremeno vredne i radne poslanike i u pčelarstvu, jedan broj nas sveštenika i monaha, koji se bave pčelarstvom kao hobijem ili dopunskim zanimanjem, 25. novembra 2002. godine u manastiru Radovašnici, uz blagoslov Njegovog preosveštenstva episkopa šabačko-valjevskog gospodina Lavrentija, osnovao je „Svešteničko i monaško duštvo pčelara eparhije šabačko-valjevske“. Ovo društvo pčelara je jedinstven primer u novijoj istoriji Srpske pravoslavne crkve. Osnovni cilj društva je motivisanje sveštenstva i monaštva da se bave pčelarstvom koje ima duboke korene u našoj prošlosti. Sedište društva je drevni manastir Radovašnica, smešten  pod Cerom – planinom obraslom bagremom i drutim medonosnim drvećem, udaljen od Šapca oko 23 kilometra, posvećen svetom arhangelu Gavrilu. Ovaj manastir pored lepo razvijene ekonomije poseduje i uzoran pčelinjak.
Zašto mi, članovi pomenutog društva, smatramo da je baš pčelarstvo najprikladnije sporedno – dopunsko zanimanje sveštenika?
Zato što je pčelarstvo jedna od najplemenitijih grana privrede i što se pčela i njeni proizvodi pominju na više mesta u Bibliji – „Svetom pismu“. U Starom zavetu pominje se med kod Mojsija i Solomona, zatim u Knjizi Isusa Navina, Knjizi o sudijama, Knjizi o carevima, Knjizi o Jovu, u Psalmima Davidovim, u Knjigama proroka Jeremije i Jezekilja, ukupno se med u Starom zavetu pominje 59 puta. Vosak se pominje 6 puta, a pčela 5 puta. U Novom zavetu, kad je Hristos posle vaskrsenja prvi put stao među apostole: „A oni mu dadoše komad ribe pečene, i meda u saću. I uzevši jede pred njima“ (Lk. 24,42-43). Jevanđelisti Matej (Mt. 3,4) i Marko (Mk. 1,6) govorere za Sv. Jovana preteču da se u pustinji hranio divljim medom.
Na bavljenje pčelarstvom upućuje nas i naš udžbenik za Srpske pravoslavne bogoslove iz „Pastirskog bogoslovlja“, koji je napisao prota Živan Marinković, nekadašnji rektor bogoslovije, gde se kaže da je crkvena pastirska služba uzvišenija od svake službe, ne samo na zemlji nego i na nebu.
Govoreći o prikladnim zanimanjima i razonodama pastira (sveštenika), na stranama 80-85, on kaže: „takvih prikladnih zanimanja, saglasnih sa njegovom visokom službom i dostojanstvom, ima više vrsta: književnih, umetničkih i poljoprivrednih.
Pastiri koji žive na selu mogu se baviti nekom granom poljoprivrede: pčelarstvom, živinarstvom, povrtarstvom, voćarstvom, vinogradarstvom, stočarstvom…
Crkva je od početka visoko cenila fizički rad i preporučivala ga svojim članovima. Po primeru svoga Učitelja, i apostoli su časove slobodne od svoje službe ispunjavali fizičkim radom. Sveti apostol Pavle naročito ističe da su se on i njegovi saradnici za sve vreme svoje misionarske delatnosti izdržavali „svojim rukama“ i nikome nisu bili na teretu (Sol. 2,9; Dela ap. 20,34). I hrišćanski pustinjaci visoko su cenili fizički rad i zanimali se njime od jutra do mraka. Neki od njih, kad nisu imali šta da rade, prenosiln su zemlju ili kamen s jednog mesta na drugo, samo da bi svoje telo nečim zaposlili. Jer, besposlen um i ruke đavo brzo zaposli, uveravaju jednodušno svi sveti oci na osnovu svoga ličnog iskustva. Zato oni ni časa nisu bili bez posla. Dok je njihovo telo bilo zauzeto fizičkim radom, njihove usne šaputale su molitve i psalme.
Telesni rad je zapovest Božija ljudima i u isto vreme fizička potreba čovekova. On je i svešteniku od višestruke koristi.

Prvo, on u njegov život unosi potrebnu promenu i donosi izvesno osveženje. Ovo osobito biva kod zanimanja na svežem vazduhu, u bašti ili polju.
Drugo, fizički rad koristi i telu: pomaže i ubrzava razmenu materija, preko znoja odstranjuje štetne sastojke iz tela i čini ga pokretljivijim, lakšim, elastičnijim i otpornijim prema bolestima.
Treće, on donosi i materijalnu korist koja uvek dobro dođe kao dopuna skromnim prihodima sveštenikovim…
Od svih spomenutih poljoprivrednih zanimanja najpre bi se i najviše mogli preporučiti pčelarstvo i živinarstvo, jer je za druge grane potrebno imati zemlju, a nju većina sveštenika, naročito mlađih, danas nema.
Treba spomenuti da se bavljenje ma kojim od spomenutih zanimanja ne sme pretvoriti u glavnu profesiju i obavljati na štetu svoje pastirske službe, već samo kao sporedno zanimanje u slobodno vreme i časovima odmora od svoje službe“.
Pomenuću još Raspis CBr. 409. od 4. marta 1904. godine gde gospodin ministar prosvete i crkvenih poslova između ostalog piše: „Kad se zna da se u hrišćanskim hramovima upotrebljavaju sveće od voska pčelinog, onda je jasno za svakoga, pa i za starešine i bratstva manastirska, da je najprirodnije pčelarstvo podizati kod manastira i crkava… Koristi koje se od pčelarstva dobijaju, jesu ne samo med i vosak, već i moralna korist, jer privrednik posmatrajući pčelu, njen rad i njeno uređenje, i sam se ugleda na marljivost ove male i korisne bubice“.
Na kraju treba pomenuti da je i svetsko pčelarstvo tesno vezano za sveštena lica, što potvrđuje činjenica da su najveći autoriteti u svetskoj pčelarskoj istoriji potekli iz krila crkve: sveštenik Jovan Đerzon bio je poreklom Poljak i otac racionalnog pčelarstva u Evropi; sveštenik Adam Širah bio je Lužički Srbin, pronalazač značajnog otkrića iz života pčela i organizator prve pčelarske organizacije u svetu; pastor Pavao Šenfeld bio je poreklom Nemac; pastor Lorenco Langstrot bio je otac racionalnog pčelarstva u Americi; Petar Prokopovič, otac racionalnog pčelarstva kod Rusa, rođen je u svešteničkoj porodici itd.
Završiću ovo izlaganje citirajući reči profesora Jovana Živanovića iz daleke 1893. godine, koji u „Srpskom pčelaru“ na str. 294 pod naslovom „Pohvala pčeli“ kaže:
„Hvala ti, Bože! što si me milošću svojom upoznao sa neumornom pčelom, koja mi je osladila rad, a tim i slabo moje telo ojačala, koja mi je pokazala da je samo u radu život, koja me čuva od svakih strasti, koja mi je otvorila knjigu živu, a to je čudnovat život koji me pri svakom posmatranju i izučavanju njegovu vodi – kao što bi Dositej kazao – „ka visokoj mudrosti tvojoj, to jest ka poznanju tebe, Bože“, koja me u ovim našim mutnim danima razgaljuje i opominje, da nam je samo u zajedničkom radu i slozi spas, i koja me još pored svega ovoga i materijalno podiže i snaži“.