SPOS
Savez pčelarskih organizacija Srbije

ISTORIJAT SPOS-a

Nakon propasti srednjovekovne Srbije, krajem četrnaestog i početkom petnaestog veka, i pada pod Tursku vlast, pčelarstvo je, kao i sve druge delatnosti, počelo naglo da opada. Propali su oni veliki pčelinjaci, koji su bili svojina vladalaca i vlastele, pa i oni manastirski. Pčelarstvo je izgubilo onaj sjaj koji je imalo u srednjem veku.
Tek početkom 19. veka, a naročito nakon Drugog srpskog ustanka, u Srbiji počinje obnova privrede, poljoprivrede, pa i pčelarstva. U drugoj polovini 19. veka u Srbiji je značajnu ulogu u propagiranju racionalnog pčelarenja imalo Srpsko poljoprivredno društvo (registrovano 1869. godine). Ono je u svom sastavu imalo Stočarsku sekciju, a u okviru iste postojala je i registrovana Grana za pčelarstvo. Srpsko poljoprivredno društvo je preko svojih podružina ili u saradnji sa Pčelarsko-voćarskim zadrugama organizovalo takmičenje među pčelarima po većini okruga tadašnje Srbije, što je pozitivno uticalo na razvoj i unapređenje našeg, tada prilično zaostalog, pčelarstva.
Srpski pčelari su uvideli da pčelarstvo u Srbiji ipak zaostaje iza pčelarenja u drugim zemljama i da se moraju preduzeti hitne mere kako bi se pčelarstvo u Srbiji počelo više unapređivati i izvlačiti iz zaostalosti. Pojavila se potreba za čvršćim povezivanjem pčelara i stvaranjem pčelarske organizacije koja bi uspešnije propagirala i širila racionalno pčelarenje.
Ideja o osnivanju pčelarskog društva prvi put se pominje u prvom broju lista „Pčela“ od 10. januara 1883. godine. Kasnije, u „Pčeli“ za 1885. godinu, čitamo: „Na predlog Jovana Milojevića, sveštenika, a učenika prof. Jovana Živanovića, koji prvo pita: „… zašto se nije sastala pčelarska Skupština u Zemunu, zakazana za 1884. godinu“, – pa obrazlaže: „… topla bi nam želja bila da se bar na polju pčelarstva potpuno sporazumemo i bratski složimo sa braćom Hrvatima, koji u tome ne bi imali uzroka protivno činiti“. Na to je reagovao Života S. Milovanović, sveštenik iz Rabrova (potonji, po monašenju, iguman Metodije), da ga je dirnulo što: „g. Jova ne samo ne pominje, nego se vidi da i ne pomišlja na nas pčelare u Srbiji… nama je žao što prošle godine nije držana pčelarska skupština u Zemunu, kada bi i najzgodnije i najbliže bilo doći i nama iz Srbije“.
Dve godine kasnije jedna grupa naprednih mlavskih pčelara okupljena oko igumana Metodija (bivšeg popa Živote Milovanovića), starešine manastira Vitovnice i Jovana P. Jovanovića, učitelja u Petrovcu, uputila je 1. jula 1897. godine (po Julijanskom kalendaru) „Poklič pčelarima u Kralljevini Srbiji“ – poziv na prvi srpski pčelarski zbor u Kraljevini Srbiji.
„Poklič“ – poziv na prvi pčelarski zbor na samom početku iznosi stanje pčelarstva koje je nekada bilo kod nas: „Očuvani pismeni spomenici iz doba naših starih kraljeva i careva, svedoče nam, da su bogougodni i hristoljubivi stari kraljevi i carevi naši štiteći i utvrđujući pravoslavlje u narodu srpskome, nastojavali da se i pčelarstvo u narodu srpskom što više rasprostrani, jer pčele daju vosak kojim se veliča slava Božja i prinosi žrtva Bogu. To je činilo te je za vreme naših starih kraljeva i careva pčelarstvo u Srbiji bilo rasprostranjenije no u ma kojoj drugoj zemlji u Jevropi.
Pomažući na taj način pravoslavlje stari kraljevi i carevi naši znatno podigoše time i privrednu snagu našega naroda, jer sve do skore prošlosti, med i vosak behu dva zlatna artikla naše izvozne trgovine.
A kakav je danas?
Danas nema više ni onih pčelanika ni onoliko pčelara srpskih a što je još gore: pod imenom voska i meda uvoze nam se sa strane razni škodljivi fabrički proizvodi…
Naš je nazadak u pčelarstvu za svakoga očevidan; kad je pčelarstvo kod nas bilo najrasprostranjenije kod zapadnih naroda bilo je tek u začetku, a danas su nas oni stigli i pretekli…“
U tekstu „Pokliča“ još se ističe: „Ljubav prema vrednoj, neumornoj i odveć korisnoj pčeli, a uz to i ljubav naša prema svojoj miloj domovini, izazvala je nas pčelare iz mlavskoga sreza da učinimo prvi korak u tome i mi evo upućujemo ovaj svoj poziv na svu braću pčelare srpske, u Kraljevini Srbiji i u svim srpskim zemljama, za poboljšanje ove najkorisnije grane naše opale privrede. Mi ovim pozivamo sve pčelare naše na prvi srpski pčelarski zbor u Kraljevini Srbiji 7. avgusta o.g. u Jagodini… Ovaj prvi zbor bio bi samo naš prvi početak; na ovome prvome zboru imali bismo da uradimo što nam je najglavnije, najpotrebnije i najpreče, a to je: 1. da zajedničkim dogovorom utvrdimo stalnu osnovicu, na kojoj se može s uspehom razvijati i napredovati naše pčelarstvo; 2. da opredelimo koja je i kakva košnica najpodesnija za naše prilike, i 3. da utvrdimo najpraktičniji način pčelarenja da bismo imali najveći proizvod.
Ovim bismo uradili samo što je za sad najpreče i najpotrebnije, a, ako bi milostivi Bog dao, mi bismo mogli stvoriti i Pčelarsko udruženje, mogli bismo se posle svake godine skupljati na pčelarske zborove, mogli bismo imati i svoj pčelarski glasnik, mogli bismo na godišnjim zborovima priređivati i pčelarske izložbe, od pčelarskih proizvoda i pčelarskoga pribora…“
Sazivači prvog srpskog pčelarskog zbora su: iguman Metodije, starešina manastira Vitovnice; Jovan P. Jovanović, učitelj; Milosav Bogdanović, trgovac; Ljuba F. Popović, sveštenik; Todor Naumović, trgovac; Marinko Petrović, učitelj; Sava Ilić, trgovac; Milan Jevremović, trgovac; Anta Ristić, kafedžija; Mijajlo Jovanović, težak; Gligorije Petrović, učitelj i Steva Mijailović, terzija.
Prvi pčelarski zbor je održan 7. avgusta 1897. godine u 10 časova, u prisustvu više od 60 pčelara i prijatelja pčelarstva, u osnovnoj školi u Jagodini. Zbor je otvorio iguman Metodije, u prisustvu izaslanika Ministra narodne privrede Milovana Marinkovića. Na zboru je jednoglasno doneta odluka „da se za unapređenje pčelarstva u nas obrazuje naročito društvo pod imenom Srpskog Pčelarskog Društva koje da isključivo radi na unapređenju ove privredne grane u Srbiji i u srpstvu“. Izabran je privremeni odbor za izradu pravila i uređenje društva, u koji su ušli Aleksa M. Živanović, sekretar Ministarstva narodne privrede, iguman Metodije, Dragutin Dimitrijević, Jovan P. Jovanović, Milovan Marinković i Steva Veljanović.
Privremeni odbor je izradio pravila za obrazovanje Srpskog pčelarskog društva i sazvao drugi zbor pčelara u Kraljevini Srbiji, za pretres pravila i radi obrazovanja Srpskog pčelarskog društva. Zbor je održan 31. oktobra 1897. godine (po Julijanskom kalendaru, što odgovara 13. novembru po novom kalendaru) u domu Srpskog poljoprivrednog društva u Beogradu u prisustvu preko 160 pčelara i prijatelja pčelarstva. Zbor je otvorio predsednik privremenog odbora Aleksa M. Živanović. Po konstituisanju zbora, pročitana su i usvojena pravila Društva. Pošto predsednik zbora izjavi da je Srpsko pčelarsko društvo formirano, obavljen je upis članova i izbor uprave. Za predsednika upravnog odbora izabran je Aleksa M. Živanović, sekretar Ministarstva narodne privrede, za potpredsednika Franc Tobolar, industrijalac, a za blagajnika Steva Veljanović, telegrafista. Za članove upravnog odbora Ilarion Vesić, arhimandrit, Kosta Glavinić, profesor Velike škole, Triša Đorđević, trgovac, Velimir Stefanović, pukovnik u penziji i Josif Kovačević, profesor. Za predsednika nadzornog odbora Milan R. Antić, načelnik Ministarstva narodne privrede u penziji, a za članove Svetozar Milojević, načelnik Ministarstva finansija i Milan Arsenijević, trgovac.
I ovde treba naglasiti da Srpsko pčelarsko društvo iako je u svom naslovu nosilo nacionalno opredeljenje nikada nije nosilo bilo kakve nacionalističke podele. U njemu, kao i danas u SPOS-u, pčelari se nisu delili po nacionalnosti, već su se okupljali s iskrenim pčelarskim osećanjima, dobrim međunacionalnim i međuljudskim odnosima i zajedničkim interesima.
Na prvoj sednici Uprave Srpskog pčelarskog društva, 26. novembra 1897. godine, shodno odluci drugog pčelarskog zbora, odlučeno je da društveni list „Pčelar“ počne izlaziti 1. januara 1898. godine, a da urednik bude Aleksa M. Živanović.
Srpsko pčelarsko društvo je radilo preko poverenika. Tako je u 1898. godini bilo formirano 14 povereništava po okruzima sa 26 poverenika, i to:

Iako vrlo mlado, Srpsko pčelarsko društvo, učestvovalo je na Svetskoj pčelarskoj izložbi u Parizu 1900. godine. Za učešće na izložbi i izložene pčelarske eksponate Srpsko pčelarsko društvo odlikovano je zlatnom i srebrnom medaljom, a predsednik Društva i urednik lista „Pčelar“ Aleksa M. Živanović, za organizovanje izložbe i svoj doprinos njenom uspehu, zlatnom medaljom.

Nakon dve godine od osnivanja, Srpsko pčelarsko društvo je, pod najvišom zaštitom Njenog Veličanstva Kraljice Drage, održalo Kongres pčelara i izložbu od 30. septembra do 2. oktobra 1900. godine u Beogradu. Po osvećenju izložbe prvi se govorom i pozdravom prisutnih obratio potpredsednik Srpskog pčelarskog društva arhimandrit Ilarion Vesić, profesor bogoslovije. Potom je uzeo reč predsednik Društva Aleksa M. Živanović i umolio g. Ministra narodne privrede Dušana M. Spasića da prvu zemaljsku pčelarsku izložbu otvori, što je ovaj nadahnutim govorom i učinio. Pošto je g. Ministar narodne privrede otvorio izložbu, Visokopreosvećeni Gospodin Mitropolit Inokentije, u veoma lepoj besedi izneo je korist od pčela ne samo u materijalnom, nego i u religiozno-moralnom pogledu. Izložbi i Kongresu pčelara prisustvovali su i pčelari iz Hrvatske, Vojvodine, Slavonije, Bosne i Hercegovine, Makedonije i Crne Gore. Među ostalima su bili i prof. Jovan Živanović i Ivan Maširević iz Sremskih Karlovaca. Na izložbi su podeljene brojne i vredne nagrade za izložene eksponate i pčelinje proizvode.

Prvi svetski rat je opustošio Srbiju. Narod je desetkovan, privreda uništena, pčelarstvo takođe pretrpelo ogromnu štetu. Pčelari su ginuli u ratu, a pčelinjaci propadali. Drastično je smanjen i broj pčelara i broj pčelinjih društava. Prema popisu iz 1910. godine u Srbiji je bilo 269.768 košnica, a 1920. godine 175.592 košnice, što znači da je u ratnom vihoru stradalo blizu 100.000 košnica.

Po završetku rata, trebalo je sve počinjati iz početka. Trebalo je mnogo vremena da se obnovi rad Srpskog pčelarskog društva. Ono je obnovilo rad tek 21. aprila 1920. godine, a od 1. januara 1921. godine počelo je ponovo da izdaje časopis „Pčelar“. Prvi predsednik obnovljenog Srpskog pčelarskog društva bio je Kosta D. Glavinić, bivši Ministar narodne privrede, profesor i rektor Velike škole i predsednik Beogradske opštine, koji je tu funkciju obavljao do aprila 1921. godine.

16. aprila 1921. godine izabrana je nova uprava Srpskog pčelarskog društva, i to: Za predsednika: Svetozar K. Đorđević, narodni poslanik. Za potpredsednika: Mijailo Stuparević, učitelj iz Beograda. Za članove: Jovan P. Jovanović, Miljko Miletić, Najdan Kostić i Milan Maksimović iz Beograda, Dim. Burinčić, ekonom iz Požarevca, Mika Spasojević iz Šapca, Božidar Mićić iz Godovika, i Kosta Stanojević iz Leskovca. Za zamenike: Nedeljko Ignjatović, učitelj iz Beograda, Nasta Zlatanović, iz Beograda i Aleksa Đurđić, učitelj iz Beograda. Za članove nadzornog odbora: Dr Jovan Maksimović, profesor, Lenka Dragović, učiteljica, Mihailo Petrović i dr Svetislav Terzić iz Beograda, Mihailo Stojanović, učitelj iz Požarevca i Ljub. Nedić, ekonom iz Kragujevca. Za zamenike članova Nadzornog odbora: Boža Avramović, učitelj iz Miloševca i Drag. Jekić, ekonom iz Beograda.

Srpsko pčelarsko društvo je u 1922. godini imalo 14 podružina sa oko 1.500 članova, koji su primali časopis „Pčelar“. Broj članova je bio u daljem porastu, tako je pred Drugi svetski rat bilo oko 4.000 članova u 36 podružina.

Na inicijativu Srpskog pčelarskog društva osnovan je 23. jula 1921. godine Savez jugoslovenskih pčelarskih društava. Savez je između dva rata održao više kongresa i izložbi. Najvažnije izložbe bile su u Osijeku, Ljubljani, Sarajevu, Dubrovniku i 1934. godine u Beogradu, na kojima je Srpsko pčelarsko društvo, kao najbrojnije, uzelo vidnog učešća.

Drugi svetski rat je Srbiji doneo okupaciju i bratoubilački rat. Ratna razaranja nisu poštedela ni pčelarstvo. Zgrada društva je 6. aprila 1941. godine od bombardovanja srušena. Imovina Društva je u više navrata pljačkana. Časopis Pčelar je sa povremenim prekidima ipak izlazio i u vreme rata. 

Po oslobođenju, Srpsko pcelarsko društvo je samostalno delovalo do 21. aprila 1963. godine, kada se spojilo sa Savezom pčelara SR Srbije (osnovan 28. decembra 1952. godine) i stvorilo jedinstvenu organizaciju za celu teritoriju, pod nazivom Društvo pčelara SR Srbije. Na osnivačkoj skupštini izabrani su u upravni odbor Društva: Iz Beograda: Avramović Dragoljub, Božić Milojko, Vasić Branko, Gosić Nikola, Erić Bogoljub, Živanić Jovan, Ivković Ljubomir, Ivković Milutin, Jovanović Sava, Konstantinović Bogoljub, Matić Đorđe, Mihailović Radomir, Nešović Marko, Petrović Boža, Rančić Miodrag, Ružičić Nikola i Filipović Vasilija. Iz unutrašnjosti: Aleksić Petar, Damnjanović Branko, Ibronović Ljubiša, Đorđević Bora, Živković Đorđe, Zogović Natalija, Ivović Svetibor, Lazarević Milivoje, Malešev Zdravko, Milenov Voja, Mladenović Živadin, Radenović Veljko, Rajlić Milutin, Panić Vlada i Šandor Pereleš. U nadzorni odbor izabrani su: Iz Beograda: Vukadinović Nadežda, Katanić Milentije, Lončarević Đorđe i Ostojić Đorđe. Iz unutrašnjosti: Aleksić Dušan, Jović Cmiljko i Rančić Dobrivoje. Za predsednika upravnog odbora izabran je Gosić Nikola, a za podpredsednike Konstantinović Bogoljub i Petrović Boža. Za sekretara Društva izabran je Vasić Branko. Za predsednika Nadzornog odbora izabran je Katanić Milentije.

Na vanrednoj skupštini održanoj 22. decembra 1973. godine, usvajanjem novog Statuta, Društvo pčelara SR Srbije se reorganizovalo u Savez organizacija pčelara SR Srbije. Istog dana je Ukazom predsednika SFRJ Josipa Broza Tita časopis „Pčelar“, za značajne zasluge na popularisanju i unapređenju pčelarstva, odlikovan Ordenom zasluga za narod sa srebrnim zracima. Predsednik Društva u to vreme je bio Janko Baćević iz Beograda.

Srpski pčelari su svojoj organizaciji, više puta kroz istoriju, menjali ime ali ne i ciljeve koji su postavljeni još daleke 1897. godine – „da isključivo radi na unapređenju ove privredne grane u Srbiji i u srpstvu“. Danas ta organizacija, ponosna na svoju prošlost, nosi ime: Savez pčelarskih organizacija Srbije.